بصیرت و اهل بصیرت 

بصیرت در اصطلاح قرآنی به معنای ادراک حقایق و رؤیت چیزها چنان که هست، می باشد. بصیرت در نگرش قرآنی جز با عمل به آموزه های وحیانی و تزکیه نفس پدید نمی آید. با این همه اهل بصیرت در مسیر رشد و کمال است نه آن که به کمال رسیده و از دام خطر رسته باشد، بلکه هر آن ممکن است که سقوط کرده و در دام شیطان افتد.

انسان تا زمانی که در دنیا است و اجل واقعی او فرا نرسیده است در مسیر است. این مسیر می تواند حق و یا ضلالت باشد. آن کس که در مسیر کمالی است تا زمانی که اجل او فرانرسیده است هر دم ممکن است بازگردد و در مسیر ضلالت قرارگیرد چنان که این مسئله درباره اهل ضلالت نیز صادق است و امکان توبه و بازگشت تا دم مرگ برای او فراهم است.

البته هستند کسانی که به کمال رسیده و هنوز اجل ایشان به پایان نرسیده است. آنانی که به کمال رسیده اند کسانی هستند که در قرآن از آنان به مخلصان (به فتح لام) یاد شده است. مقام مخلص مقام کسانی است که حتی ابلیس از گمراه کردن ایشان نومید شده است. اینان از شر گمراهی در امان هستند و با آن که به کمال رسیده اند اجل ایشان فرا نمی رسد؛ اجل به معنای مرگ طبیعی انسانی است که به کمال لایق خود در مسیر تکاملی رسیده و در صعود و سقوط به جایی رسیده است که دیگر بودن وی در زمین تأثیری در شاکله وجودی اش نخواهد داشت.

بنابراین هر انسانی در مسیر زندگی خود تا اجل و مرگ طبیعی از این که مورد آزمایش، ابتلا و فتنه قرارگیرد درامان نمی باشد. این حکم شامل همه کسانی است که از مقام مخلصین بیرون هستند. اهل بصیرت نیز چون در راهند از کسانی هستند که احتمال سقوط در ایشان قوی است؛ زیرا ابلیس در مسیر ایشان بیشتر می نشیند و می کوشد تا ایشان را که در راهند و به کمال نزدیک، به سقوط بکشاند.

دامی که ابلیس برای ایشان پهن می کند دام غرور و تکبر است.در سوره طه درباره سامری آمده است که وی اهل بصیرتی بوده که در دام شیطان افتاد و خود را به دام هلاکت و سقوط افکند. سامری از کسانی است که قرآن اهل بصیرت بودن وی را تایید می کند. قصه او همانند قصه بلعم باعور است که به مقامات عالی رسیده بود و اهل بصیرت بود ولی به جهت گرایش شدید تکبری و غرورآمیزش به جنگ خدا و پیامبرش می رود و به تعبیر قرآنی اخلد فی الارض می شود و در زمین جاویدان می گردد.

سامری اهل بصیرتی است که به حقایق و معارفی دست می یابد و در یک حرکت جوهری کمالی به حدی از کمال می رسد که می تواند از زر و زیور، گوساله ای بسازد که صدایی از آن بیرون آید و قوم موسی را در چله موسوی که برای دیدار خدا به کوه طور شتافته بود، گمراه نماید.

خداوند در آیات 85تا 97 سوره طه به مسئله سامری اشاره و بیان می کند که سامری در پاسخ موسی(ع) گفت: من اهل بصیرتی شدم که دیگران به آن نرسیده و از آن توانایی برخوردار نمی باشند: قال بصرت بما لم یبصروا به فقبضت قبضه من اثر الرسول فنبذتها و کذلک سولت لی نفسی؛ من به چیزی بصیرت یافتم که دیگران بدان بصیرت نیافته اند. مشتی از خاکی که نقش پای آن فرستاده و رسول خدا را داشت بر گرفتم و در پیکر افکندم و نفس من این کار را در چشمم بیاراست.

در زمانه ما نیز سامری های اهل بصیرت بسیاری هستند که از توانایی هایی برخوردار می شوند. این برخورداری و توانایی از آن رو به ایشان داده می شود که در راه تزکیه قرارگرفته اند. در حدیثی از امام صادق(ع) آمده است که هر کس تزکیه کند، نتیجه عملش را در دنیا و آخرت می یابد. آن که اهل دنیاست در دنیا و آن که اهل آخرت است در آخرت به آن دست می یابد و از آثار و نتایج آن بهره مند می شود. در داستان امام صادق(ع) با فردی دهری آمده است که وی از علوم و دانشی خاص برخوردار بوده و می توانست از غیب خبر دهد.

آن گاه پس از احتجاجات و مباحثه طولانی، این فرد ایمان می آورد و توانایی خود را از دست می دهد که آن حضرت می فرماید: خداوند بهره و سود هر کار خوبی را پرداخت کرده و پاداش می دهد، از آن جایی که پیش از این اهل دنیا بودی آن را در دنیا به تو داده بود ولی اکنون که ایمان آورده ای آن را ذخیره آخرتت کرده است.

هوشیار! که در دام اهل بصیرتی بیافتیم که به جهت برخی از توانایی ها می کوشد تا سوداگری کند و دین مردمان را بخرد و آنان را از خدا دور سازد. بنابراین اهل بصیرت همواره در خطر هستند و می بایست از این که در دام شیطان بیافتند برحذر باشند و به خدا پناه برند.

بصیرت نوعی آگاهی عالمانه، همه جانبه و عمیق نسبت به مسایل و تصمیم گیری و عمل در راستای مصالح و منافع اسلام، ملت و کشور است.  

بصیرت اساساً برخاسته از یک نوع نگاه دقیق خیرخواهانه و از روی اخلاص نسبت به مسایل جاری یک کشور است و کسی که دارای بصیرت است، از خودسری‌ها و تعصب‌ها به دور است و از لایه‌های ظاهری مسایل عبور کرده و برای رسیدن به لایه‌های باطن تلاش می‌کند.

بصیرت یک مظهر دشمن‌شناسی دارد، یعنی اطلاع دقیق از برنامه‌ها و ترفندهای دشمن و یک مظهر شناخت جبهه خودی و شخص با بصیرت از یک سو در حوزه شناخت و ساماندهی جبهه خودی و از سوی دیگر در راستای خنثی‌سازی توطئه‌های جبهه غیر خودی تلاش می‌کند.

بصیرت یک شاخص و راهنما برای انسان‌ها در مسیر زندگی است که هم در تشخیص معیارهای حق و باطل کمک می‌کند و هم مسیر را به صورت شفاف نشان می‌دهد. وی راه رسیدن به بصیرت را یک معرفت عمیق دانست و گفت: جامعه‌ای که بصیرت داشته باشد، پشت سر شاخص‌های توصیف شده در نظام ولایی حرکت می‌کند و به هنگام بروز فتنه‌ها، پشت سر رهبری قرار می‌گیرد.

در دنیای امروز، به خاطر نزدیکی جریان حق و باطل با یکدیگر و نفاق و دورویی در جبهه مخالف، حرکت در این مسیر پویایی با دشواری فراوان روبه‌رو است و اگر بصیرت نباشد لغزش و سقوط حتمی است و انتخاب صحیح در این وانفسا، نیاز به بینش دارد و بینش صحیح همان بصیرت است.

شناخت روشن و قطعی از دین، تکلیف‌مداری، معرفت نسبت به پیشوا، شناخت دوست و دشمن و حق و باطل از جمله مصادیق بصیرت به شمار می‌رود.

تعابیر زیادی راجع به بصیرت در صدر اسلام به ویژه در دورانی که عالم اسلام گرفتار فتنه‌ها شده بود، سراغ داریم به ویژه در دوران حکومت حضرت علی (ع) که هم جریان نفاق و اردوگاه باطل تلاش می‌کرد در قالب حق نمایان شود و هم دینداران بی‌بصیرت، جبهه حق را خوب پشتیبانی نکردند، لذا برترین تعابیر را از بیان ایشان مشاهده می‌کنیم که فرمودند علم دین جز توسط انسان‌هایی که صاحب بصیرت و شکیبایی هستند، امکان‌پذیر نیست.

بصیرت همیشه باید مقدم بر مبارزه باشد در حالیکه برخی انسان‌ها مبارزه را مقدم بر بصیرت می‌کنند که این اشتباه است، بنابراین در اسلام، مبارزه باید از روی بصیرت باشد و مبارزه منهای بصیرت در پیشبرد اهداف اسلامی تأثیری ندارد.

شفاف‌ترین چهره‌ای که در طول تاریخ از این بزرگان بر جای مانده است، بصیرت فوق‌العاده آنها است و مبارزان نستوه تاریخ همیشه دارای بینش و بصیرت عمیق بوده‌اند.

انسان صاحب بصیرت کسی است که قدرت تحلیل و تجزیه رخدادها را داشتهباشد و حتی بتواند توصیه های مناسب ارایه دهد و مسیر آینده را با چراغ نشانه ها وداده های یافته از گذشته بیابد.

در حقیقت زمان حال،همواره زمان تجزیه و تحلیل است و هر نشانه ای که از گذشته و حال می یابد در کنار هممی نهد تا بتواند عمل بعدی خود را به درستی انجام دهد. این گونه است که می توان گفتانسان صاحب بصیرت در فرهنگ قرآنی همان انسان روشنگری است که در برخی از زمان از آنبه روشنفکر نیز یاد شده است.

اگر به آموزه های قرآنیمراجعه ای تند و گذرا شود، در همه جا انسان دارای بصیرت را انسان روشن بینی معرفیمی کند که پرده ها از هر جنس و نوعی را کنار زده است و از هر نشانه بزرگ و کوچکبهره برده تا راه اصلی را هرگز گم نکند؛ زیرا در جهانی که همه چیز دست به دست همداده تا انسان را از خودش نیز غافل کند چه رسد از خدا و فلسفه آفرینش هستی و انسان، چگونه می توان بی هوشیاری و بیداری خود را یافت و راه و چاه را شناخت و در دامغفلت نیافتاد.

بارها دیده شده است کهحتی هوشیاران و بیداران به وسوسه هواها و خواسته های درونی و یا زمزمه ابلیسبیرونی، به خواب رفته و در دام غفلت افتاده اند. این که انسان هر دم از خود بپرسداز کجا آمده ام ، آمدنم بهر چه بود و به کجا می روم؟ تنها عاملی خواهد بود که وی رااز فراموشی و نسیان خود و خدا رهایی و نجات می بخشد. اما اگر دمی این پرسش را ازخود فراموش کند و غافل شود ، همان فراموشی برابر با غفلتی از خود و خدا و فلسفهزیستن آدمی می شود.

خداوند در قرآن نشانههای هستی را روشنی بخش آدمی می شمارد و معجزه های پیامبران را که گاه از آن به آیاتو بینات و گاه دیگر به بصایر تعبیر یاد می کند، دذ حقیقت چیزی جز روشنگری نمی داند.

هر نشانه ای از نشانه هارا باید در کنار هم گذاشت و از تجزیه و تحلیل آن، حقایق را از باطل ها باز شناخت وچاه را از راه دانست. اگر این گونه عمل شود تازه است که انسان صاحب بصیرت می شود ومی تواند به خود و دیگران توصیه کند که چگونه می توان به هدف اصلی رسید و از آنغافل نماند.

اگر انسان امروزش دارایچشم تیزبین و نشانه شناس نباشد تا در ورای پرده های زمخت وسوسه ها و حیله ها ،حقیقت را نیابد، زمانی که این پرده ها کنار برود و خود را عامل فتنه ها و تاریکی هاو بازیچه باطل بیابد آن زمان دیگر بسیار دیر است. کشف الغطا برای اهل بصیرت میبایست در همین فتنه ها و زمانه آن انجام پذیرد تا بتواند با در کنار هم گذاشتننشانه ها تحلیل درستی از رخدادها داشته باشد. این زمان است که می تواند مرگ اختیاریرا تجربه کند و یقین عینی را به شهود و یا حضور درک و فهم کند. آن گاه وقتی تصمیمیمی گیرد عین حق می باشد و می تواند مدار و محور حق باشد و دیگران را نیز به سویکمال حق رهنمون شود؛ زیرا دیگر از هیچ چیزی نمی ترسد و مرگ را به اختیار تجربه کردهاست و ترسی از مرگ موهوم غیر اختیاری ندارد. اگر کشف غطایی نیز صورت گیرد و پرده ایبه کنار رود برای او تفاوتی نمی کند زیرا این را به کشفی پیش از این دریافته بودحتی اگر این کشف به کنار هم گذاشتن نشانه ها و رخدادها و تحلیل حرکت ها بر اساسموافقت با اصول و مبانی فلسفه آفرینش و یا مخالفت با آن برایش صورت گرفتهباشد.

به این معنا که انسانیصاحب روشنگری و روشنفکری ، همان اصل بصیرتی است که با نشانه شناسی و بینش و نگرشنوری و خداوندی ، دانسته بود که حرکتی فتنه ساز در چه مسیری پیش می رود و در هیاهویبحران ها و تاریک نمایی ها می داند که نور در کدامین سمت و سو است و بدان سو میرود. پس هم آینده را می بیند و هم بدان امید دارد و هم دیگران را به آن نور روشنهدایت می کند؛ زیرا همواره حقیقت چون چکادی استوار در برابرش ایستاده است و از آندمی غافل نیست.

ما انسان ها گاه کلماتی را بر زبان می رانیم و واژه هایی را به کار می بریم که اگر واقعا در اعمال و رفتار خودمان " غور " کنیم ، می بینیم که اگر قرار باشد کسی بابت سرزنش ها و انتقاد های خود ما محکوم شود ، شاید خود ما نخستین فردی باشیم که با حرف های خودمان محکوم می شویم !

در هفته ها و ماه های اخیر نیز واژه ای به نام " بصیرت " بر زبان ها افتاده است. این اتفاق بعد از آن رخ داده که برخی بزرگان ، به درستی و درایت بر لزوم تقویت بصیرت در جامعه تاکید کردند اما برخی افراد و گروه های مختلف سیاسی بسته به منافع و علایق شخصی شان سعی کردند تا این واژه عربی را تعبیر و تفسیر کنند و با استفاده از مغالطات کلامی و منطقی دیگران را محکوم و خود را منزه جلوه دهند تا بدین ترتیب از کلام حق بزرگان نظام نیز سوء استفاده کرده باشند.

اگر بخواهیم واژه عربی بصیرت را به فارسی خودمان برگردانیم شاید بهترین معادل برای آن واژه " روشن بینی " باشد . روشن بینی نه به مفهوم " چشم سر " بلکه با چشم دل و چشم وجدان و چشم آگاه و برخاسته از عقل ظاهری و باطنی .

انسان بصیر و روشن بین حقایق را آن گونه که وجود دارد می بیند و به دور از پیش داوری ها و مفروضات ذهنی نخست خوب می بیند و می فهمد – فهم چیزی بالاتر از دانستن چیزی است - و سپس با توجه به جمیع جهات به نتیجه گیری و تصمیم و یا اظهار نظر می پردازد .

اما متاسفانه بیشتر کاربران امروز این واژه با پیش فرضی به توصیه دیگران به بصیرت عمل می کنند که آن پیش فرض فاقد عناصر لازم برای نتیجه گیری صحیح و منطقی است . مهم ترین ایرادی که به کاربران و طرفداران امروز واژه " بصیرت " وارد است این است که آنها قبل از اینکه دیگران را به داشتن بصیرت دعوت کنند چنین می پندارند که خودشان عین " حقیقت " هستند .

 آنها با این پیش فرض که خودشان منزه از هر گونه " کجی و کاستی " هستند دیگران را به بصیرتی دعوت می کنند که باید پایان کار آن بصیرت ، قبول و اعتراف طرف مقابل به منزه بودن این جماعت باشد. بصیرت مورد ادعای این آقایان اصولاً بصیرت نیست ؛ در واقع آنچه که این جماعت از کاربردن واژه بصیرت می طلبد ، " تمکین " دیگران به آنها است، چرا که اگر آنها مدافع واقعی بصیرت باشند نخست باید به چند پیش شرط برای داوری صحت و سقم و حق و باطل تن دردهند :

1- نخست اینکه اینان باید بپذیرند که حقیقت مطلق نیستند.

2- دوم اینکه این جماعت باید بپذیرند که اگر بصیرت بدون پیشداوری و با معیارهای مورد توافق و قبول قاطبه اندیشمندان محقق شود به نتایج آن گردن نهند و گناه خود را به گردن بگیرند.

 3- سوم آنکه وضعیت دو طرف منازعه از منظر قدرت مانور باید یکسان یا نزدیک به هم باشد . مگر می شود عده ای همه چیزها را در ید اختیار خود بگیرند و با ابزارهای خود طرف مقابل را به حاشیه انزوا برانند و بعد انتظار داوری بی طرفانه و "جدال احسن" داشته باشند ؟

 اگر این 3 شرط اصلی درباره رعایت لوازم داوری صحیح بین دو طرف منازعه رعایت شود می توان تازه پشت یک میز نشست و گفتگو کرد و حق و باطل را با محک و معیار سنگ حقیقت سنجید .

 کسانی که امروزه دیگران را به داشتن بصیرت فرا می خوانند خود در داخل کشور ، شرایط یک مذاکره "آمریکایی پسند " که همواره از ان گریزانند را علیه رقبای خود به کار می برند و آن در واقع مذاکره با رویکرد " قدرت " است نه مذاکره ای برابر با رویکرد منافع دو جانبه ! و عجیب است که خود این بازیگران جناحی عرصه سیاست  از آمریکا به دلیل آنکه به دنبال مذاکره ای قلدر مابانه با ایران است می نالند اما خود در داخل در برابر رقبای سیاسی شان همان کاری را می کنند که آمریکا سعی می کند در عرصه بین المللی با آنها به انجام برساند !

 سخن امروز و نوشته حاضر برای تخطئه این و آن نیست و صرفا از این جهت مورد اشاره قرار می گیرد که متاسفانه ما حتی در بسیاری از موارد به لوازم منطقی آنچه که خود شعارش را می دهیم نیز پایبند نیستیم .

  مثلا از آزادی اندیشه دم می زنیم و به این فکر نمی کنیم که آزادی اندیشه بدون آزادی بیان و آزادی بیان بدون آزادی بعد از بیان " شعار " مضحکی بیش نیست . چرا که اندیشه تا زمانی که مجال بروز نیابد اساسا اندیشه نیست بلکه تصورات ذهنی است و اندیشه زمانی می تواند بروز یابد که مجاری ابراز امن و آزاد برای آن فراهم باشد و تازه در صورت وجود مجاری ابراز آزادانه اندیشه - کتاب ، مجلات و روزنامه ها ، شبکه های تلویزیونی و روادیویی ، وب سایت ها و وبلاگ های اینترنتی و... – باید شرایطی را فراهم کرد که شهروندان و اندیشمندان و... پس از ابراز آزادانه اندیشه هایشان مورد تعقیب و کیفر و مجازات قانونی ، شبه قانونی و غیر قانونی قرار نگیرند .

 بنابراین سخن راندن از آزادی اندیشه ، آسان است اما تامین واقعی آزادی اندیشه نیازمند تامین آزادی بیان و بعد از بیان است . در اینجا هم سخن گفتن از بصیرت و دعوت دیگران به کار بردن بصیرت در استنتاجات و اعمالشان کار راحتی است اما به وجود آوردن شرایط منطقی و اسباب و لوازم استنتاج " بصیرت مندانه " شهروندان و نخبگان کاری است که انجام آن نیازمند ترک انحصار طلبی و گردن نهادن به داوری بی طرفانه و بدون پیش داوری و مذاکره در شرایط برابر و در چارچوب منافع متقابل است . بنابراین کسانی که امروزه واژه " بصیرت " را همچون چماقی بر سر رقبای سیاسی خود به کار می برند بدانند که این اقدام آنها بدون تهیه اسباب و لوازم منطقی اندیشیدن " بصیرت مندانه " ، تنها بازی با واژگان است .

4.    اهل بصیرت در کربلا

یکی از حوادث تاریخ اسلام قیام عاشوراست که نمی­توان از نقش بصیرت دینی در خلق این نهضت غافل بود. بر اساس شاخصه بصیرت، امام حسین(ع) صاحب بصیرت ناب، اصحاب و بنی­هاشم که از نقطه آغاز تا پایان راه با امام خویش همراه بودند و ذره­ای در اراده آنها خلل ایجاد نشد و آنها که اگرچه دیر ولی به هر حال راه صحیح را یافتند، اهل بصیرت در کربلا هستند. نکته­ای که در قیام عاشورا می­درخشد، انتخاب آگاهانه شهدای کربلاست که ناشی از بصیرت و دینداری است. آنها می­دانستند که برای چه آمده­اند و می­فهمیدند که به کجا می­روند و لذا برای رسیدن به مقام شهادت از یکدیگر سبقت می­گرفتند.[47] این نوشتار سعی در تبیین نقش بصیرت آنها در قیام عاشورا دارد.

1-4.       امام­حسین(ع) صاحب بصیرت ناب

تأملی در سخنان نورانی امام­حسین(ع) در طول نهضت عاشورا حکایت از حضور آن حضرت در اوج قله بصیرت دارد چرا که آن حضرت درد کم­رنگ شدن دینداری در جامعه را حس کرده و برای امر­به­معروف و نهی­از­منکر و زنده کردن سیره رسول اعظم(ص) قیام کرده است.[48]آن حضرت(ع) فرمود:

أَ لَا تَرَوْنَ أَنَّ الْحَقَّ لَا یُعْمَلُ بِهِ وَ أَنَّ الْبَاطِلَ لَا یُنْتَهَى عَنْهُ[49]

آیانمی­بینید که به حق عمل نمی­شود و از باطل نهی نمی­گردد.

بررسی عمیق عوامل  کم­رنگ شدن دینداری در آن جامعه، یکی از مهمترین درس­های نهضت عاشوراست. امام­حسین(ع) با جامعه­ای روبرو است که در آن دین لقلقه زبان­ها و بازیچه دنیازدگی سیاست­بازان شده[50] و تردید و تحیر نسبت به مبانی دینی عمومیت یافته و استحمار، عابدان ظاهربین را آنگونه مسخ کرده بود که همواره در یک­جا می­چرخیدند و گامی به پیش نمی­رفتند.[51] در زمانی که زمام دین و حکومت به دست کسى رسید که حتّى ظواهر اسلام را هم رعایت نمى‌کرد و شُرب­خَمر و فسادهاى جنسى را به صورت علنی انجام مى‌داد.[52] حاکمی که فسادش مثل چشمه‌اى که از آن آبِ گندیده تراوش کرده، همه‌ دامنه را پر مى‌کند، همه‌ جامعه‌ى اسلامى را پر می­کرد و با وجود چنین بلیه­ای به زودی بر اسلام مهر ختم زده می­شد.[53] امام­حسین(ع) در چنین شرایطی تصمیم گرفت تا در مقابل جاهلیت نو[54] و حزب نفاق بایستد. آن حضرت(ع) در تبیین هدف خویش از این قیام چنین می­فرماید:

أَنِّی لَمْ أَخْرُجْ أَشِراً وَ لَا بَطِراً وَ لَا مُفْسِداً وَ لَا ظَالِماً وَ إِنَّمَا خَرَجْتُ لِطَلَبِ الْإِصْلَاحِ فِی أُمَّةِ جَدِّی ص أُرِیدُ أَنْ آمُرَ بِالْمَعْرُوفِ وَ أَنْهَى عَنِ الْمُنْکَرِ وَ أَسِیرَ بِسِیرَةِ جَدِّی وَ أَبِی عَلِیِّ بْنِ أَبِی طَالِبٍ (ع‏).[55]

من برای سرکشی و عداوت و تبهکاری و ستمگری از مدینه خارج نشدم بلکه جز این نیست که برای اصلاح در امت جدم به پا خاستم اکنون من می­خواهم امر به معروف و نهی از منکر کنم و بر روش جدم (رسول الله(ص)) و پدرم علی­بن­ابیطالب(ع) راه بروم.

امام حسین(ع) با بصیرت کامل خویش به مسلمانان همه اعصار نشان داد که هرگاه دستى یا حادثه‌اى، قطار جامعه اسلامی را از خط سیر کمال خارج کرد، تکلیف چیست. اگر جامعه‌ اسلامى منحرف شد و این انحراف به جایى رسید که ترس انحرافِ کلّ اسلام و معارف اسلام بود، تکلیف چیست. آنگاه که حکومت و علما و گویندگان دین فاسد مى‌شوند و قرآن و حقایق را تحریف کرده، خوبها را بد، بدها را خوب، منکر را معروف و معروف را منکر مى‌کنند، تکلیف آن است که جامعه‌ اسلامى به خطّ صحیحش بازگردانده شود. امام­حسین(ع) قیام کرد تا آن واجب بزرگ یعنی تجدید بناى نظام اسلامى و ایستادگی در مقابل انحرافات بزرگ در جامعه‌ اسلامى را انجام دهد. در آن برهه از زمان این امر، تنها از طریق قیام که خودش یک مصداق بزرگِ امر به معروف و نهى از منکر است، امکان­پذیر بود.[56]

در فرازی از زیارت اربعین امام­حسین(ع) می­خوانیم:

بَذَلَ مُهْجَتَهُ فِیکَ لِیَسْتَنْقِذَ عِبَادَکَ مِنَ الْجَهَالَةِ وَ حَیْرَةِ الضَّلَالَةِ.[57]

(این بنده تو) خونش را نثار تو کرد تا مردم را از جهالت نجات دهد و از سرگردانی گمراهی برهاند.

این عبارت از زیارت اربعین اباعبدالله(ع) بیانگر فلسفه فداکاری امام حسین(ع) است. آن­حضرت(ع) آگاهانه و برای انجام تکلیف، راه قیام را برگزید و خطرها و مصیبت­ها را به جان خرید تا جامعه اسلامی یک­بار دیگر ـ بعد از پیامبراکرم(ص) ـ مهندسی فرهنگی گردد و دُمَل­های چرکین فساد به تیغ جراحی برداشته شود.

آگاهی بصیرانه امام حسین(ع) از مسیر و هدف، در نحوه برخورد آن امام(ع) با سختی­ها به تصویر کشیده می­شود؛ از جمله آنکه در برخی روایات آمده است که هر چه حسین­بن­علی(ع) به ظهرِ­عاشورا نزدیک­تر می­شد چهره­اش افروخته­­تر و درخشنده­تر می­شد و آرامش آن نفس مطمئنه، نمود بیشتری می­یافت.[58]

2-4.    « ماه هاشمی» در رکاب شمس بصیرت[59]

در روایاتی که در جوامع روایی[60]  از ائمه علیهم‌السلام راجع به حضرت ابوالفضل­(ع) رسیده، بر خصلت بصیرت ایشان تأکید شده است. امام صادق(ع) فرمود:

کانَ عَمُّنَا العَبَاسُ­بنُ­عَلِیٍّ نَافِذَ البَصِیرَةِ صُلبَ الاِیمَانِ جَاهَدَ مَعَ أَبِی­عَبدِاللهِ وَ أَبلَی بلاءً حَسَناً وَ مَضَی شَهِیداً.[61]

عموی ما عباس دارای بصیرتی نافذ و ایمانی محکم بود. او در رکاب برادر بزرگوارش اباعبدالله با دشمنان پیکار کرد و خویش را به بلای نیکویی افکند و به خوبی از عهده امتحان الهی برآمد تا شربت شهادت را نوشید.

همه‌ یاران امام حسین(ع)، صاحب بصیرت بودند؛ اما بصیرت حضرت ابوالفضل­(ع) بُرد بیشتری داشت. دیدگان نافذ او پرده­ها را می­شکافت و به اعماق حقایق راه می­یافت. او توانست با خلاصی خود از حجاب طبیعت مادی به عالی­ترین مقام بصیرت در دین راه یابد.[62] دامنه بصیرت، چنان قابلیتی در قمر­بنی­هاشم ایجاد کرد که در کربلا پرچم چنین جنگی بر دوش او نهاده شد.[63]

در فضیلت ابوالفضل(ع) همین بس که سیدالشهداء(ع) او را چنین خطاب می­فرماید: بِنَفْسِی أَنْتَ یَا أَخِی! برادر، جانم به فدایت![64]

او اولین کسی است که در شب عاشورا بیعت خویش با مولایش حسین(ع) را تجدید کرد و عرضه داشت: هرگز تو را ترک نخواهیم کرد. آیا بعد از تو زنده بمانیم؟ خداوند هرگز چنین روزی را نیاورد![65] مسلّم است آنچه که انگیزه چنین گفتاری شد، صرف برادری نیست؛ چنانکه امام صادق(ع) در زیارت آن بزرگوار می­فرماید:

أَشْهَدُ لَکَ بِالتَّسْلِیمِ وَ التَّصْدِیقِ وَ الْوَفَاءِ وَ النَّصِیحَةِ لِخَلَفِ النَّبِیِّ (ص) الْمُرْسَلِ[66]

شهادت می­دهم که نسبت به جانشین رسول­اکرم(ص) در مقام تسلیم بودی، حضرتش را تصدیق نمودی و در شأن وی وفا و خیرخواهی کردی.

این فراز از زیارت و تعبیر «برای جانشین پیامبراکرم(ص) چنان کردی» نشان می­دهد که آن حضرت(ع) به علت آنکه برادرش امام واجب­الطاعه بود، در راهش جانبازی نموده است و این صفتی است که جز صاحبان بصیرت به آن آراسته نیستند.

نمونه دیگری از بصیرت نافذ حضرت عباس(ع) رد امان­نامه­ شمر بود. هنگامی­که شمر برای جدا ساختن ابوالفضل(ع) و برادرانش از حضرت سیّدالشهداء(ع) فریاد زد: خواهرزادگان من[67] عبدالله، جعفر، عباس کجایید؟ قمر­بنی­هاشم(ع) و برادرانش ساکت و با کمال ادب چشم به اشاره یار داشتند تا چه حکم فرماید؛ تا آنکه اباعبدالله(ع) فرمود: جوابش را بدهید اگرچه فاسق است. آنگاه بعد از اجازه امام(ع) از خیمه بیرون آمدند و هنگامی­که شمر آنها را به گرفتن امان­نامه بشارت داد، عباس(ع) بر شمر نهیب زد و فرمود:

خدا تو و امانت را لعنت کند! آیا ما را امان می­دهی و فرزند رسول­خدا را امانی نباشد؟[68] آیا به ما فرمان می­دهی که برادرمان و سرورمان حسین پسر فاطمه را رها کنیم و در اطاعت ملعونین و ملعون­زاده­ها قرار بگیریم؟[69]

حضرت عباس(ع)در روز عاشورا پس از آنکه شاهد شهادت جوانان اهل­بیت(ع) بود، به برادران خود رو کرد و گفت: پسران مادرم! پیش بتازید، تا شما را ببینم که خالصانه، خدا و رسولش را یاری کرده­اید. بعد رو به برادرش عبدالله کرد و گفت: پیش برو تا تو را کشته ببینم و نزد خدایت به حساب آورم.[70] ابوالفضل می­خواهد اجر شهادت برادر را درک کند و درد به خاک و خون کشیده شدن جگرگوشه­های خود را حس نماید.[71]

اینک، قمر­بنی­هاشم که وجود او و شمشیرآخته­اش و پرچم در اهتزازش مایه آرامش دل خاندان ­حسین(ع) است، در مقابل خود، آل­الله را می­بیند که به خون غلطیده­اند و اهل حرم را که از عطش خویش خبر می­دهند و غربت و تنهایی حسین(ع) در میان موج دشمنان. سینه عباس(ع) تنگ شده، طاقت از دست داد و برای طلب اذن میدان به سوی برادر شتافت و لحظاتی بعد، عباس(ع) به امر برادرش حسین(ع) برای طلب آب روانه شد.[72] ابوالفضل جوان[73] در هوای گرم صحرای نینوا پس از جنگی خسته­کننده با انبوه سپاه دشمن، وارد شریعه فرات شد و سردی آب را با دستانش حسّ کرد. داغی خورشید، زره آهنین، خستگی و گرمای نبرد، لبهای تشنه و اینک، آب خنک. منطقی آن است تا از این آب بنوشد یا لااقل خُنُکای آن را با صورت خویش آشنا کند تا جان دوباره برای نبرد بیابد؛ اما دل نورانی­اش، عطش امام حسین(ع) و لب­های خشکیده کودکان حرم را به یاد آورد و آب ننوشید. مشک را پر از آب کرد و روانه شد[74] که قوت عباس برای رفتن حاصل از بینش اوست.

بصیرت دینی از منظر قرآن/                                           

بصیرت دینی معیار تشخیص حق از باطل بوده و نداشتن بصیرت دینی انسان‌، جامعه و حتی یک کشور را به انحطاط می‌کشاند.

1.     تعریف بصیرت

بصیرت واژه­ای عربی است که در لغت به معنای علم[2]، عبرت[3] و حجت[4] و در فرهنگ قرآنی[5]  به معنای رؤیت قلبى و ادراک باطنى[6] است. جمع بین این معانی هم ممکن است. حجت و علم را از آن جهت بصیرت گویند که نام سبب را بر مسبب نهادند.[7] بصیرت، نوعی عبرت و عبور کردن از ظاهر به باطن است به این صورت که در اثر تفکر، نوری در قلب شخص ایجاد می­شود که او در پرتو روشنایی آن نور، به حقیقت اشیاء پی می­برد.[8]  همین معنا در شعر مولوی آمده است که:

چشم حس همچون کف دستست و بس                    نیست کف را بر همه او دست رس

چشم  دریا  دیگرست  و   کف  دگر                     کف بهل   و ز دیده   دریا   نگر[9]

 در اصطلاح عرفانی، هم مراد از بصیرت همین معناست.[10]

2.  تعریف بصیرت دینی

بصیرت دینی _ یعنی بصیرتی که دین معرِّف آن است و در پرتو دین برای اشخاص حاصل می­شود[11]_  با علم متفاوت است اما علم زمینه­ساز چنین بصیرتی است؛ امام­علی(ع) در توصیف علمای ربانی می­فرماید: هَجَمَ بِهِمُ الْعِلْمُ عَلَى حَقِیقَةِ الْبَصِیرَةِ [12] یعنی اینها افرادی­اند که علم به آنها هجوم کرده و به سوی آنها آمده است؛ در نتیجه حقیقت بصیرت را پیدا کرده­اند. در واقع علم همانند نوری در قلب آنها شروع به تابیدن کرده[13]و دلهایشان را به سوی مفاهیم عالیه هدایت می­کند.

مثالی ساده برای آشنایی با مفهوم بصیرت دینی و تمایز آن از علم، این است که فرض کنید شخصی خاک باغش را زیر و رو می­کند و در این هنگام در­می­یابد که اگر ریشه­های علف هرزی را که در آن نزدیکی است، از خاک در نیاورد، ریشه­ها                                                                               

رفته رفته پیشروی کرده، سبزی­ها را از بین می­برند. این، علم و آگاهی است. آنگاه شخص می­تواند این پدیده را ببیند و از روی آن، نسبت به نحوه پیشروی گناه و تسلط آن بر خود بصیرتی پیدا ­کند.

بدین ترتیب شاید بتوان بصیرت دینی را انتباه دینی نامید. وجود آدمی با صیقل دادن آیینه دل و تخلق به سجایای اخلاقی به مرتبه­ای می­رسد که قابلیت دریافت انوار قدسی و رؤیتی شفاف­تر از قبل را پیدا می­کند. لذا از بصیرت تعبیر به روشن­دلی و روشن بینی می­شود. مولوی می­گوید:

هر کسی    اندازه    روشن   دلی                     غیب را بیند به قدر صیقلی

هرکه صیقل بیش کرد او بیش دید                   بیشترآمد به صورت او پدید[14]

چنین صفای باطن و درک بالایی، نتیجه تقوای الهی[15]، زهد نسبت به دنیا[16]، آینده­نگری[17] و تفکر[18] است. انسان مؤمن در طریق دینداری، باید بارها با ریزبینی به پدیده­ها بنگرد و به عقلش رنج و سختی بدهد تا بتواند از دل حادثه­ها و تجربه­های آمیخته با ریب و ظن، با بصیرت سر­برآورد.[19] به این ترتیب بصیرت همانند قطب­نما عمل می­کند تا انسان مؤمن، راه را به بیراهه نرود.[20] در نتیجه کسی که دارای بصیرت و بینش دینی است با درایت و دید وسیعی که نسبت به امور پیدا کرده، در معرکه­های فتنه همانند شتر بچه­ای عمل می­کند که نه بار می­کشد و نه شیر می­دهد[21] ولی کسی که صاحب بصیرت و درایت کافی در درک مسائل نباشد در دو راهی­های زندگی که دو­راهی­های سعادت و شقاوتند، خواهد ماند.

بصیرت دینی ـ که با حفظ تقوای الهی حاصل می­شود ـ به آدمی قدرت می­دهد تا به تمییز صاف از ناصاف و حق[22] از باطل[23] بپردازد؛ همانگونه که قرآن می­فرماید:

یا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا إِنْ تَتَّقُوا اللَّهَ یَجْعَلْ لَکُمْ فُرْقاناً [24]

اى کسانى که ایمان آورده‏اید اگر از خدا بترسید، خداوند قوه تشخیص حق از باطل روزیتان مى‏کند.

انسان بصیر می­تواند در وقایع خارجی حق را که به مثابه آب صاف و پربرکت است از باطل که در حکم کف سطح آب است،[25]جدا کند. باطل همچون کف _ که روی آب را می­پوشاند_ ­ بدون آنکه اصالت داشته باشد، نمود بیشتری دارد پس مایه فریب می­گردد و بر موج حق سوار می­شود و خود را به پیش می­برد؛ چنانکه عمر سعد برای تحریک مردم به قتل امام حسین(ع) می­گفت : یَا خَیْلَ اللَّهِ ارْکَبِی وَ بِالْجَنَّةِ أَبْشِرِی[26] یعنی ای سواران الهی سوار شوید و بهشت بر شما بشارت باد. چنین است که حقّ با باطل آمیخته می­شود و باعث اشتباه و گمراهی می­گردد و آنگاه بصیرتی که انسان مؤمن در اثر تفکر و تدبر در خود ایجاد کرده است، چراغ راه او خواهد بود.

البته گاه غبارآلودگی فتنه چنان بالا می­گیرد که حتی مردم حقّجو هم اگر محور و معیار تشخیص نداشته باشند، منحرف می­گردند.در عرصه­ای که گمراه کنندگان، باطل را در لباس حقیقت و به صورت ناخالص و ممزوج با حق عرضه می­کنند گاه حق برای طرفداران حق هم مشتبه می­گردد،[27] و در­این­صورت تنها راه رهایی از انحراف، پناه بردن به دامن صاحبان بصیرت ناب است

صاحبان بصیرت ناب

در میانِ اهل بصیرت، کسانی حضور دارند که در قرآن از آنها تعبیر به اهل اعراف شده است.[29] اینها کسانی­اند که در امر دین و شناخت نسبت به خداوند و صفات و اسماء الهی و آگاهی نسبت به احوال دنیا و آخرت به آگاهی و بصیرت کامل رسیده­اند.[30] بزرگوارانی که بر اقامه نافله­ها[31] مواظبت می­کنند و آن را وسیله تقرّب به پروردگار عالم قرار می­دهند                           

تا در اثر انجام کارهایی که خدا دوست دارد خود آن اشخاص هم محبوب خدا قرار گیرند پس به درجه­ای می­رسند که خداوند متعال درباره آنها می­فرماید:

کُنْتُ سَمْعَهُ الَّذِی یَسْمَعُ بِهِ وَ بَصَرَهُ الَّذِی یُبْصِرُ بِهِ وَ لِسَانَهُ الَّذِی یَنْطِقُ بِهِ وَ یَدَهُ الَّتِی یَبْطِشُ بِهَا إِنْ دَعَانِی أَجَبْتُهُ وَ إِنْ سَأَلَنِی أَعْطَیْتُهُ.[32]

من شنوایی او می­شوم که با آن می­شنود و بینایی او می­شوم[33] که با آن می­بیند و زبان او می­شوم که با آن حرف می­زندو دست او می­شوم که با آن قدرتمندانه آنچه را که می­خواهد به دست می­آورد. اگر او مرا بخواند او را اجابت می­کنم و اگر چیزی بخواهد به او می­دهم.

اینها که چشم، گوش، دست و زبانشان خدایی شده است، در ایمان به کمال رسیده­اند و صاحبان بصیرت ناب دینی هستند. این افراد همان کسانی هستند که در قرآن از آنها تعبیر به «متوسّمین» شده است[34] به این بیان که خداوند متعال برایشان علامت­ها و نشانه­هایی بر سر راه قرار داده است تا با استفاده از این علائم هم خود راه را بیابند و هم به هدایت دیگران بپردازند.[35] این بزرگان راهنمای ما در تشخیص حق از باطل هستند که هیچ­گاه زمین از وجودشان خالی نخواهد بود؛ ابوبصیر از یکی از دو امام (امام محمد­باقر یا امام جعفر­صادق(ع)) نقل می­کند که فرمود:

إِنَّ اللَّهَ لَمْ یَدَعِ الْأَرْضَ بِغَیْرِ عَالِمٍ وَ لَوْ لَا ذَلِکَ لَمْ یُعْرَفِ الْحقّ مِنَ الْبَاطِل[36]

خداوند زمین را یله و بدون عالم رها نمی کند وگرنه حقّ و باطل شناخته نمی شد.

اینها اولیاء الهی هستند[37] که در حدیث قدسی آمده است: اگر کسی برای خوار کردن آنها گامی بردارد گویا خود را برای جنگ با من تجهیز کرده است.[38] وظیفه کسانی که در وادی کسب بصیرت گام نهاده­اند ولی هنوز به سرچشمه زلال بصیرت ناب نرسیده­اند، این است که با فهم درست، صاحبان بصیرت ناب را بشناسند و از آنها تبعیت کنند و جرعه نوش جام صاحبان بصیرت باشند.[39]

در حکومت اسلامی، ولی­خدا قطب و محور است که علم و فضیلت از دامن کوهسار وجودش جاری می­شود،[40] باید توجه قطب­نمای دل مؤمن به سوی انگشت اشاره ولی خدا باشد؛ چرا که ولی­خدا با نور خدا به مسائل نگاه می­کند که رسول گرامی اسلام(ص) فرمود:  اتَّقُوا فِرَاسَةَ الْمُؤْمِنِ فَإِنَّهُ یَنْظُرُ بِنُورِ اللَّهِ؛ تقوا پیشه کنید نسبت به زیرکی و تیزبینی انسان مؤمن که او با نور خدا نگاه می­کند (و حقیقت امور را درک می­نماید).[41]

امام علی(ع) در سخنی، مردم را به سه دسته تقسیم کرده، می­فرماید:

النَّاسُ ثَلَاثَةٌ عَالِمٌ رَبَّانِیٌّ وَ مُتَعَلِّمٌ عَلَى سَبِیلِ نَجَاةٍ وَ هَمَجٌ رَعَاعٌ أَتْبَاعُ کُلِّ نَاعِقٍ یَمِیلُونَ مَعَ کُلِّ رِیحٍ لَمْ یَسْتَضِیئُوا بِنُورِ الْعِلْمِ وَ لَمْ یَلْجَئُوا إِلَى رُکْنٍ وَثِیقٍ[42]

در تفسیر کلام ایشان می­توان گفت: اگرچه جامعه ایده­آل­اسلامی، جامعه­ای است که همه اعضای آن خواص و صاحب قدرت تجزیه و تحلیل مسائل باشند و از عوام­زدگی و ظاهربینی بپرهیزند ولی به فرموده آن حضرت(ع)، سرچشمه زلال بصیرت در دست عالمان ربانی است که دیگران برای شناخت راه هدایت و نجات، باید در مقابل آنها زانوی ادب بر زمین بزنند. این علماء که مصداق اتمّ آنها ائمه(ع) هستند، نقطه اتکای جامعه اسلامی هستند و خواص و عوام جامعه باید منتظر پیام آنها بوده، درپی آنها روان ­گردند. اما دسته سوم که حتی بصیرت اطاعت از علمای ربانی را هم ندارند، جاهل و موج­نگرند به گونه­ای که امام(ع) آنها را به موجوداتی تشبیه می­کند که درپی هر آوازی به راه می­افتند و هر بادی آنها را به سویی می­برد. اینها از نور خورشید علم بهره نمی­گیرند و به ستون استواری تکیه ندارند.

در روایت است که خداوند برای همه مردم چهار چشم آفرید دو تا در سر و دو تا در دل. آنگاه برای شیعیان دو چشم دل را هم گشود تا صاحب بصیرت گردند و برای غیر(به دلیل کفرشان)، چشم دلشان را بست تا حقّ را نبینند.[43]      

اینگونه اشخاص که خداوند در اثر عصیانشان، فرصت معرفت را از آنها سلب کرده است، افرادی سرگردانند که گاه در مقابل افراد بصیر بلکه در مقابل ولی خدا می­ایستند و _ چنانکه در قیام عاشورا نمود گسترده آن را شاهد هستیم _ مشکلات بسیاری را به وجود می­آورند. آنگاه صاحبان بصیرت در مقابل این افراد جاهل، جلوه­های صبوری را به نمایش می­گذارند.

صاحبان بصیرت ناب در صبوری هم زبانزد خواهند بود؛ چنانکه حضرت زینب(س) پس از مصائب کربلا و در حال اسارت در مقابل ابن زیاد فاجر، محکم و استوار ایستاد و فرمود: مَا رَأَیْتُ إِلَّا جَمِیلاً[44] من (در کربلا) جز زیبایی ندیدم. بی­شک اگر بخواهیم همگام با زینب(س)، تصویرهای زیبای کربلا را ورق بزنیم، زیباترین تصاویر، مربوط به صبوری­هایی است که در پرتو بصیرت به وقوع پیوست. روشن است که بصیرت با صبر رابطه­ای تنگاتنگ دارد. چگونه ممکن است کسی قدرت تشخیص حق را نداشته باشد و بتواند صبوری پیشه  کند؟[45] ژرف­نگری و صبوری دو بازوی پرچمداران حقیقت­اند. از­این­رو امیرالمؤمنین علی(ع) سفارش فرمود: (در جنگ­های داخلی که بین گروه­های مسلمین اتفاق می­افتد) لوای جنگ تنها بر دوش کسانی قرار می­­گیرد که بینا به امور و شکیبا باشند.[46]

گفتمان :

مجموعه اندیشه‏ های نظام ‏مند و کارآمد که شامل سه لایه اندیشه‏ های بنیادی، راهبردی و

کاربردی ناظر به هدایت اجتماعی می‏باشد. 

الف) نظام‏ مندی: ارتباط اجزاء با یکدیگر، نظم، هماهنگی 

ب)کارآمدی

هدف انقلاب

دستیابی به تمدن اسلامی درعرصه جهانی متناسب با فضای دنیای امروز. 

«انتظار فرج انتظار قدرت اسلام است و ما باید کوشش کنیم تا قدرت اسلام در عالم تحقق پیدا

کند و مقدمات ظهور انشاء الله تهیه شود»  

 امام خمینی (ره) «خطی که نظام اسلامی ترسیم می کند خط رسیدن به تمدن اسلامی

است»رهبر معظم انقلاب  

«برای ایجاد یک تمدن اسلامی ـ مانند هر تمدن دیگر ـ دو عنصر اساسی لازم است: یکی تولید

فکر، یکی پرورش انسان»  رهبر معظم انقلاب                                                                                                                                            

تعریف  تمدن

تمدن: مدنیتی است که در عرصه‏های مختلف سیاسی، فرهنگی، اقتصادی، اجتماعی به پذیرش اجتماعی رسیده باشد .

تفاوت تمدن و حکومت:

1. تمدن از لحاظ مکانی فراتر از حکومت است.
2. تمدن از لحاظ زمانی عمری طولانی تر از حکومت دارد.
3. تمدن به پذیرش اجتماعی می‏رسد بر خلاف حکومت.

فرایند دستیابی به تمدن اسلامی 

خط سیر تکامل انقلاب اسلامی از نگاه مقام معظم رهبری برای  تحقق تمدن اسلامی عبارت است  از  :

1.  انقلاب اسلامی

2. نظام اسلامی

3.دولت اسلامی (اسلامیت به معنای واقعی در منش همه مدیران          اسلامیت به معنای واقعی در روش همه مدیران)

4. کشور اسلامی

5.  جهان اسلام و تمدن اسلامی

مراحل تکامل انقلاب اسلامی

1. انقلاب  و تکامل و استقلال سیاسی

2. انقلاب و تکامل و استقلال فرهنگی

3.  انقلاب و تکامل و  استقلال اقتصادی

سؤال اصلی جهت سازندگی کشور و رسیدن  به تمدن اسلامی

آیا می‏توان در فرایند توسعه کشور از «علوم، ساختارها، و محصولات» مدرنیته استفاده نمود؟

برای پاسخ این سئوال گفتمان چهار جرییان را بررسی می  کنیم

                                                         گفتمان سازندگی: تجدد گرایی اسلامی

                                                           گفتمان اصطلاحات: تجددگرایی
چها ر گفتمان مطرح در جامعه ایران

                                                            گفتمان سنت گرایان: بازگشت به ماقبل تجدد

                                                          گفتمان اصول‏گرایی: تمدن گرائی اسلامی

1  . گفتمان سازندگی: تجدد گرایی اسلامی

باید نه نگاه مطلق به دین داشت و نه نگاه مطلق به تجدد، بلکه باید بین ارزش‏های اسلامی و ره‏آوردهای مثبت تجدد جمع کرد.

شاخصه ‏ها:

  الف) دین‏گرایی حداقلی:
  ـ ارائه دهنده جهت‏ گیری‏های کلان
  ـ امضاء ارزش‏ها و افکار بشری
  ـ کفایت در عدم مخالفت قطعیه
  ب) علم شناسی: تهدیب علوم موجود
  ج) توسعه: نگاه بخشی به توسعه وامکان استفاده از الگوهای غربی در   توسعه اقتصادی

راهکارها:

 1) جمع بین اسلام و تجدد

 2. رسیدن به ژاپن اسلامی یا مالزی

 3. حرکت در مسیر جامعه جهانی

نقد گفتمان سازندگی:

1) عدم شناخت دقیق دین اسلام و جامعیت آن 

2) نگاه غلط به توسعه و لزوم نگاه بعدی به توسعه

3) عدم شناخت دقیق تجدد.

مثالی برای بُعدی بودن توسعه: نظام سرمایه داریسازمان یافته

هدف نظام سرمایه‏ داری           توسعه تلذذ از دنیا

تغییر الگوی مصرف                    لزوم تنوع و تلون در مصرف

تغییر الگوی تولید                      تولید انبوه و متنوع  کارخانه‏های متمرکز

تغییر الگوی مالی                     تمرکز سرمایه           بانک، مرکز پرستش دنیای مدرن

تغییر الگوی زندگی                  شهرنشینی متمرکز         معماری خاص         روابط اجتماعی و قوانین خاص

تغییر فرهنگ                    اخلاق مادی و لزوم تحریص به دنیا         تبلیغات مصرفی

تغییر سیاست                آزادیهای خرد اجتماعی           جامعه مدنی   حقوق شهر وندی به جای  حقوق و تکالیف دینی

علم سازمان یافته        مدیریت پژوهش و آموزش متناسب با توسعه   تقدم تخصص  بر تعهد و ...

2 . گفتمان اصلاحات: تجدد گرایی

 دیدگاه و اعتقادات: گفتمان جهانی مدرنیته و دستاوردهایش اجتناب ناپذیر و خواه ناخواه میراث همه بشریت است. تفوق تاریخی و زمانی مدرنیته یک رویة محتوم و سرنوشت حتمی برای تمامی ملل است. لذا مدرنیزاسیون تنها مسیر پیشرفت و توسعه جامعه ایران است.

شاخصه های فکری: 
    الف) انسان محوری (اومانیسم) 
       ب ) سکولاریسم (دین حداقلی) 
       ج) علم گرایی مطلق و تکیه بر خرد ابزاری 
       د) توسعه گرایی همه جانبه 
       ه‍ ( نگاه جامع به تجدد

راهکار عملی این دیدگاه:

 
        ـ طی کردن راه طی شده (لزوم پیروی از الگوی توسعه غربی و خطی) 

        ـ تغییر مناسبات فرهنگی و سیاسی کشور متناسب با روند توسعه غربی(جامعه مدنی)

نقد گفتمان اصلاحات

1) عدم شناخت دین اسلام و مقایسه آن با مسیحیت تحریف شده
2) عدم توجه به بن‏ بستهای همه جانبه تجدد در دنیای امروز
3) غرب زدگی مفرط

بن بستهای تجدد:

1) بن بست سیاسی ( نبود آزادی ؛ امنیت؛دموکراسی به معنای واقعی)
2) بن بست فرهنگی ( پوچی فرد؛ برهنگی فرهنگی ؛ سقوط رفتارهای خانوادگی حتی کمتر از حیوانیت؛ تزلزل نهاد خانواده)
3) بن بست اقتصادی( نهادینه شدن اختلاف طبقاتی؛خرد شدن انسان در زیر چرهای تکنولوژی؛توسع? فقر )
4) بن بست زیست محیطی( آلودگیهای بیش  از  حد هوائی ؛  دریائی  ؛ زمینی)

3. گفتمان سنت گرایان: بازگشت به گذشته

 دیدگاه  : این جریان فکری با یک نگاه بسیط به جریان تجدّد و در عین حال نقد آن، مشکل اساسی را در عدم اجرای احکام فقهی

موجود می‏داند و بازگشت به جامعه سنّتی و احیای اخلاق دینی را تنها مسیر پیشرفت می‏داند.

شاخصه های فکری: 

  الف ) اصول گرایی و التقاط ستیزی 

  ب ) اخلاق‏مداری و معنویت گرایی

 
  ج) گذشته گرائی 

  د ) نگاه بسیط به تجدّد و عدم نگاه کلان در تحلیل اجتماعی

ـ راهکار علمی: 

  ـ کنار گذاشتن تمامی تجدد و بازگشت به تمدن زمان پیامبر(ص)

نقد گفتمان سنت گرایان

1) عدم توجه به جامعیت دین اسلام مخصوصاً احکام توصیفی (کلام) و احکام ارزشی (اخلاقی )

2) عدم توجه به لزوم کاربردعینی دین در همه عرصه‏ها و لزوم ارائه نسخه عملی و جزئی و نه اکتفا به توصیه کلی

3) عدم توجه به لزوم به روز بودن اجتهاد

4) نگاه خرد به مشکلات و عدم داشتن نگاه کلان و عدم شناخت پیچیدگی‏های کفر جهانی

4 .گفتمان اصول‏گرایی: تمدن گرایی اسلامی 

 دیدگاه : تکامل حیات انسانی می بایست صبغه دینی داشته باشد و رهبری دین و هدایت آسمانی و آهنگ توحید باید همه حوزه های زندگی بشر از جمله تکامل اجتماعی او را دربر بگیرد. لذا تنها راه ساخت تمدن اسلامی با تمام لوازم تمدنی می باشد. 

شاخصه های فکری: 

  الف) دین گرائی (دین حداکثری) 

  ب) اصول گرائی 

  ج) جهت داری علوم 

  د‍( نگاه جامع به تجدد و نقد کلیت آن 

  ه‍ ( آینده نگری(حرکت به سمت جامعه مهدوی)

روند دستیابی به مهندسی تمدن اسلامی

1. مهندسی تمدن اسلامی نیاز جدی به جنبش نرم  افزاری  دارد .این جنبش باید انبوهی از معارف حکومتی و علوم

کاربردی اسلامی  مبتنی  بر  اسلام ناب توسط حوزه  و دانشگاه  تولید نماید.

2. این جنبش باید  سازمان شبکه ای تحقیقات ایجاد  نماید . این  سازمان باید

   الف. نرم  افزار شبکه ای تحقیقات را تولید نماید  .

   ب . باید زمینه تکامل فقاهت را در  حوزه  فراهم نماید .

   ج .  باید  زمینه تحول  در روش علوم دانشگاهی را  فراهم  نماید .

   د. باید روش مدل سازی در اجرا را هم تغییر دهد .

مطالبات مقام معظم رهبری در دوره دولت اسلامی و دهه عدالت و پیشرفت اسلامی

1) بالندگی حوزه‏های علمیه تا رسیدن به فقه جامع اجتماعی

2) نهضت نرم‏افزاری و تولید علوم انسانی اسلامی

3) دستیابی به الگوی اسلامی ـ ایرانی پیشرفت

4) تدوین نقشه جامع علمی کشور

5) تدوین مهندسی فرهنگی و مهندسی فرهنگ

6) پیوست فرهنگی در کلیه طرحهای توسعه سیاسی، فرهنگی و اقتصادی کشور