الف. ارتقای دموکراسی

بنابر طرح خاورمیانه بزرگ، علاوه بر پشتیبانی مستقیم از جنبش­های دموکراتیک منطقه، کشورهای گروه 8 می­توانند با ارائة خدمات فنی، آموزشی و حقوقی به ایجاد ظرفیت­های اجتماعی و سازمانی لازم برای رشد دموکراسی کمک کنند و بدین وسیله، استقرار و گسترش دموکراسی در منطقه را تسهیل و تسریع نمایند. در این حوزه، اقدامات متعددی، مطرح می­شوند که موارد عمده آنها عبارتند از:
1. ایجاد ظرفیت­های لازم برای انجام انتخابات آزاد: برای مثال، ارائه کمک­های فنی و آموزشی برای ایجاد سیستم­های کارآمد و مستقل «ثبت رأی دهندگان» و « نظارت بر انتخابات».
2. آموزش و مبادلات پارلمانی: به ویژه در زمینه تدوین قوانین و اجرای اصلاحات حقوقی.
3. تسهیل مشارکت زنان در رهبری سیاسی: تأسیس مؤسساتی جهت آموزش فنون مدیریت و رهبری به زنانی که مایل به تأسیس و مدیریت سازمان­های غیردولتی و شرکت در رقابت انتخاباتی برای کسب پست­های سیاسی می­باشند.[36]
4. اصلاحات حقوقی و رفرم سیستم قضایی: ایالات متحده، اتحادیه اروپا، سازمان ملل و بانک جهانی، دارای برنامه­های متعددی برای رفرم نظام حقوقی و قوه قضایی کشورهای توسعه نیافته و در حال رشد می­باشند. اما اکثر این برنامه­ها در سطوح کلان کشوری، عمل می­کنند، مانند آموزش قانون نویسی، مدیریت قوه قضائیه و اصلاح قوانین حقوقی. درحالی که در اکثر کشورهای توسعه نیافته و در حال رشد، مؤسساتی جهت ارائه مشاوره و خدمات حقوقی و قضایی به افراد و عامه مردم، به صورت رایگان و یا نیمه رایگان وجود ندارد. کشورهای گروه 8 می­توانند با ارائه کمک­های مالی و فنی، جهت تأسیس چنین مؤسساتی به استقرار حکومت قانون در کشورهای منطقه، کمک نمایند. افزون بر این، کشورهای گروه 8 می­توانند با افزایش کمک­های مالی و فنی به کشورهای منطقه، برای مثال در زمینه آموزش و مبادله پرسنل قضایی، آموزش قانون­نویسی و مدیریت سیستم قضایی، پیشبرد این اصلاحات را تسریع و تقویت نمایند.
5. کمک به رشد رسانه­های عمومی مستقل: رسانه­های عمومی در کشورهای خاورمیانه، مستقیماً یا غیرمستقیم، تحت کنترل دولت می­باشند. غالبا این رسانه­ها فاقد توانایی­های لازم برای ارائه تحلیل و بررسی­های حرفه­ای و مستقل می­باشند و کیفیت کار آنها معمولاً بسیار پایین است. این کاستی، موجب بی­علاقگی جامعه به رسانه­های عمومی و کسری اطلاعات لازم برای شرکت مؤثر مردم در مدیریت جامعه می­گردد. کشورهای گروه 8 می­توانند با اتخاذ اقدامات متعددی به حل این مشکل کمک نمایند، مانند: مبادله روزنامه­نگاران حرفه­ای، آموزش روزنامه­نگاران مستقل کشورهای منطقه، ارائه بورس­های تحصیلی به جوانان و روزنامه­نگاران مستعد منطقه، برای تحصیل در رشته­های مربوطه در کشورهای غربی، اعزام اساتید و روزنامه­نگاران حرفه­ای به کشورهای منطقه، جهت آموزش ژورنالیست­ها در کشورهای منطقه و غیره.
6. ارتقای شفافیت و مبارزه با فساد: براساس تحقیقات بانک جهانی، اکنون فساد، بزرگ­ترین مانع در برابر توسعه اقتصادی و سیاسی کشورهای در حال رشد و توسعه نیافته است. این در حالی است که در اکثر کشورهای خاورمیانه و افریقای شمالی، فساد، به معنای سوء استفاده از موقعیت­های دولتی و اجتماعی برای کسب منافع شخصی، اپیدمیک شده و در بطن کلیه دستگاه­های دولتی و نهادهای اجتماعی، گسترش یافته است. برای کمک به حل این مشکل، طرح خاورمیانه بزرگ، کشورهای گروه 8 را فرا می­خواند تا آشکارا و به نحوی فعال از برنامه­های سازمان ملل و سازمان همیاری و توسعه اقتصادی[37] برای مبارزه با فساد در کشورهای خاورمیانه و افریقای شمالی، پشتیبانی نمایند. در چهارچوب این برنامه­ها، رهبران دولت­های منطقه، سازمان­های غیردولتی، مؤسسات مالی بین­المللی و رهبران سایر کشورهای عضو، برنامه­های خود را برای مبارزه با فساد و تقویت پاسخ­گویی دولت به بحث و بررسی می­گذارند و سعی می­کنند تا آنها را با یک دیگر، هم­آهنگ سازند. هم چنین، کشورهای گروه 8 می­توانند کشورهای منطقه را ترغیب نمایند تا اصول و برنامه­های «تأمین شفافیت و مبارزه با فساد» گروه 8 را اختیار کنند و به اجرا بگذارند. افزون بر این، طرح خاورمیانه بزرگ از کشورهای گروه 8 می­خواهد تا چند برنامه مبارزه با فساد را به صورت آزمایشی درمنطقه آغاز نمایند.
7. ارتقای جامعه مدنی: انجام اصلاحات سیاسی و اجتماعی واقعی در خاورمیانه، مانند هر منطقه دیگر، تنها به دست نیروهای سیاسی منطقه و سازمان­هایی که مردم، آن را نمایندگی می­کنند میسر است. لذا، برای تسهیل و پیشبرد برنامه اصلاحات خاورمیانه، کشورهای گروه 8 می­بایست به رشد و توسعه نهادها و سازمان­های جامعه مدنی در منطقه کمک نمایند. بنا به طرح خاورمیانه بزرگ، این مهم می­تواند از راه­های گوناگون ذیل، انجام پذیرد:
الف- اعمال فشار به دولت­های منطقه، جهت رعایت حقوق نهادها و سازمان­های جامعه مدنی، به ویژه رسانه­ها و سازمان­های حقوق بشر و اجازه کار آزاد به آنها بدون ایجاد مزاحمت­ها و محدودیت­های سیاسی.
ب- افزایش کمک­های مالی به رسانه­ها و سازمان­های غیردولتی منطقه؛ که در زمینه ارتقای دموکراسی، حقوق بشر و حقوق زنان، فعالیت می­کنند.
ج- افزایش بودجه سازمان­های غیردولتی غربی (مانند بنیاد دموکراسی امریکا و بنیاد وست مینستر بریتانیا) جهت ارائه خدمات فنی به سازمان­های غیردولتی منطقه خاورمیانه بزرگ، مانند آموزش فنون لازم برای ایجاد پایگاه (پلاتفورم) اجتماعی و سیاسی، اعمال نفوذ و فشار بر دولت­های خود و جلب پشتیبانی مردم و رسانه­ها.
8. تأسیس سازمان گفت و گو و همکاری برای ارتقای دموکراسی: به منظور ظرفیت­سازی و تقویت نهادهای دموکراتیک منطقه، طرح خاورمیانه بزرگ، کشورهای منطقه و گروه 8 را فرا می­خواند تا اقدام به تأسیس سازمان «گفت و گو و همکاری برای ارتقای دموکراسی» نمایند. در این سازمان که تحت نظر فوروم آینده، اداره خواهد شد نمایندگان دولت­ها، سازمان­های غیردولتی و نهادهای مدنی منطقه، کشورهای گروه 8 و اتحادیه اروپا به تبادل اطلاعات و تجربه، پیرامون برنامه­ها و شیوه­های گسترش دموکراسی و تدوین برنامه­های مشترک برای ایجاد و تقویت نهادهای دموکراتیک خواهند پرداخت.

ب. ایجاد جوامع متکی به دانش

بنابه گزارش­های توسعه انسانی جهان عرب، در جهان نوین، دانش، شالوه و شاهراه توسعه و آزادی است. اما، همان طور که در بخش پیش اشاره شد جهان عرب، علی­رغم پیشینه تاریخی خود، به نحوی خیره کننده و تأسف­آور از جهان دانش معاصر، عقب افتاده است. به منظورحل این معضل، طرح خاورمیانه بزرگ از کشورهای گروه 8 می­خواهد تا اقدامات جدید و گسترده­تری را جهت آموزش نیروی انسانی منطقه، اتخاذ نمایند. به طور مشخص، برنامه­های پیشنهادی طرح خاورمیانه بزرگ در این حوزه عبارتند از:
1. ارائه کمک­های مالی و فنی به دولت­ها و سازمان­های غیردولتی منطقه؛ با این هدف که نرخ بیسوادی منطقه را تا سال 2010 به میزان 50% کاهش دهند (به ویژه در میان زنان).
2. تأسیس مؤسسات تربیت معلم به منظور تربیت 100 هزارمعلم زن تا سال 2008، بر مبنای رهنمون­های «آموزش برای همه» سازمان یونسکو.
3. ارائه کمک­های مالی، جهت چاپ کتاب­های درسی (از طریق مشارکت بخش خصوصی و دولتی) و اهدای آنها به مدارس، دانشگاه­ها و کتابخانه­های منطقه.
4. ایجاد مدارس جدید با استفاده از تکنولوژی و متدهای آموزش نوین، بر مبنای طرح مدارس «اکتشاف» اردن که با استقبال و موفقیت قابل توجهی، همراه بوده است.
5. برگزاری نشستی متشکل از رهبران بخش­های دولتی، خصوصی و سازمان­های جامعه مدنی منطقه و همتایان­شان در ایالات متحده امریکا و اتحادیه اروپا، به منظور بررسی راه حل­های مسئله "کسری دانش" در منطقه خاورمیانه بزرگ.
6. تأسیس مؤسساتی با مشارکت بخش­های خصوصی و دولتی منطقه، جهت مجهز کردن مدارس به تجهیزات کامپیوتری و دسترسی به اینترنت.
7. تأسیس مدارس بازرگانی در منطقه، با همکاری مدارس و دانشگاه­های کشورهای گروه 8.

ج. گسترش فرصتهای اقتصادی

بنابه طرح خاورمیانه بزرگ، حل مشکلات اقتصادی منطقه خاورمیانه بزرگ، مستلزم انجام اصلاحات اقتصادی گسترده­ای، همطراز با اصلاحات اقتصادی اروپای شرقی می­باشد. آزادسازی انرژی بخش خصوصی، به ویژه صنایع کوچک و متوسط که موتور رشد اقتصادی منطقه می­باشند محور اصلی چنین اصلاحاتی است. در این راستا، برنامه­های مشخص طرح خاورمیانه بزرگ عبارتند از:
1. تأسیس مؤسسات مالی و بانک­های توسعه، جهت تأمین سرمایه لازم برای توسعه اقتصادی منطقه؛
2. اصلاح بخش مالی؛
3. ارتقای تجارت آزاد؛
4. تأسیس فوروم فرصت­های اقتصادی خاورمیانه.
1. تأسیس مؤسسات مالی: به منظور بهبود عرضه سرمایه لازم برای توسعه اقتصادی منطقه، طرح خاورمیانه بزرگ، تشکیل سه نوع مؤسسه مالی را توصیه می­کند:
الف- بانک توسعه خاورمیانه بزرگ: تأسیس یک بانک توسعه منطقه­ای بر مبنای بانک توسعه اروپا، با سرمایه مشترک کشورهای گروه 8 و کشورهای ثروت­مند منطقه، جهت تأمین سرمایه لازم برای انجام پروژه­های پایه­ای، نظیر آموزش، بهداشت و سایر زیرساخت­های اولیه توسعه اقتصادی. هم چنین، این بانک می­تواند به عنوان مرکزی برای ارائه خدمات فنی به کشورهای منطقه در زمینه تهیه برنامه­های توسعه و امور مالی، عمل نماید. انجام اصلاحات اقتصادی و اثبات دست­آوردهای آن، یکی از معیارهای اساسی برای دریافت وام از بانک توسعه خاورمیانه می­باشد.
ب- شرکت سرمایه گذاری خاورمیانه بزرگ: تأسیس یک مؤسسه سرمایه­گذاری منطقه­ای، تحت سرپرستی شرکت مالی بین­المللی (ای اف سی) و با سرمایه و مدیریت بخش خصوصی کشورهای منطقه و گروه 8 به منظور اعطای وام­های سرمایه­ای برای کمک به توسعه بخش خصوصی منطقه، به ویژه پاگیری و توسعه شرکت­های صنعتی و تجاری بزرگ و متوسط منطقه­ای. هم چنین، این مؤسسه با ارائه خدمات فنی به کشورهای منطقه به ایجاد جو مناسب برای رشد سرمایه­گذاری و توسعه بخش خصوصی نیز کمک خواهد نمود.
پ- تأسیس مؤسسات مالی برای عرضه وام­های کوچک: در منطقه، چند مؤسسه مایکرو فایننس وجود دارد. اما تنها 5 درصد متقاضیان، موفق به دریافت وام از این مؤسسات می­شوند. افزون بر این، کل وام­های این مؤسسات، تنها 7 درصد سرمایه مورد نیاز متقاضیان را تأمین می­کند. به منظور پر کردن این خلأ، به ویژه تأمین سرمایه مالی مورد نیاز زنان، طرح خاورمیانه بزرگ از کشورهای گروه 8 می­خواهد تا اقدام به تأسیس چند مؤسسه مایکرو فایننس در منطقه بنمایند. این مؤسسات بر مبنای تجاری، اداره خواهند شد؛ به این معنا که برای ادامه فعالیت، تنها به درآمد خود متکی خواهند بود. بر فرض آن که ارزش متوسط وام­های اعطایی این مؤسسات برابر 400 دلار برای هر نفر باشد، طرح خاورمیانه بزرگ، پیش­بینی می­کند که اعطای 500 میلیون دلار وام در ظرف 5 سال به یک میلیون و دویست هزار نفر، کمک خواهد نمود تا خود را از بند فقر نجات دهند که 750 هزار نفر آنها را می­توانند زنان تشکیل دهند.
2. اصلاح بخش مالی: به منظور ادغام مؤثرتر کشورهای منطقه در نظام مالی جهانی، طرح خاورمیانه بزرگ از کشورهای گروه 8 می­خواهد تا با ارائه خدمات فنی به اصلاح و نوسازی بخش مالی کشورهای منطقه، کمک نمایند؛ به ویژه، در زمینه­های: الف- کاهش سلطه دولت بر بخش بانکی؛ ب- حذف و کاهش موانع موجود بر سر مبادلات مالی بین کشوری؛ پ- نوسازی بخش بانکی و ت- توسعه و بهبود ابزارهای مالی متکی بر ضوابط بازار و ایجاد ساختارهای نظارتی جهت آزاد سازی بازار سرمایه.
3. ارتقای تجارت آزاد: مبادلات تجاری کشورهای منطقه خاورمیانه بزرگ، عمدتاً با کشورهای خارج از منطقه است. در واقع، تنها 6% کل مبادلات تجاری آنها با کشورهای درون منطقه است. افزون بر این، سطح موانع تعرفه­ای و غیرتعرفه­ای در میان کشورهای منطقه، بسیار بالا می­باشد. به منظور ارتقای تجارت آزاد و تشویق مبادلات درون منطقه­ای، طرح خاورمیانه بزرگ، کشورهای گروه 8 را به انجام اقدامات زیر فرا می­خواند:
الف- کمک به کشورهای منطقه، جهت الحاق به سازمان تجارت جهانی: کشورهای گروه 8 می­توانند کشورهای منطقه را تشویق نمایند تا به سازمان تجارت جهانی ملحق شوند و با ارائه کمک­های فنی، نظیر تدوین برنامه­های مناسب برای کاهش موانع تعرفه­ای و غیرتعرفه­ای و اصلاح سیستم­های گمرک و لجستیک، روند الحاق به سازمان تجارت جهانی را برای آنها تسهیل نمایند. پس از پیوستن آنها به سازمان تجارت جهانی و امضای توافق­نامه­های مربوطه، کشورهای گروه 8 می­توانند به کشورهای منطقه کمک نمایند تا تعهدات خود به سازمان تجارت جهانی را اجرا نمایند.

ب- تأسیس قطب­های تجارت منطقه­ای: کشورهای گروه 8 می­توانند با تأسیس قطب­های تجارت منطقه­ای به توسعه تجارت، به ویژه تجارت درون منطقه­ای، کمک نمایند. تأسیس این مراکز با متمرکز کردن راه­های ورودی و خروجی کالا در یک نقطه و مرتبط کردن گمرک­های کشورهای منطقه، موجب کاهش هزینه حمل و نقل، امور گمرکی و اداری خواهد شد، گردش کالاهای بخش خصوصی را در درون منطقه، تسهیل خواهد نمود و با تسهیل دسترسی سرمایه گذاران خارجی به اطلاعات، خدمات و بازار، موجب رشد سرمایه­گذاری در منطقه خواهد شد.
پ- تأسیس مناطق توسعه تجارت: کشورهای گروه 8 می­توانند با ارائه خدمات فنی به کشورهای منطقه به تأسیس مناطق آزاد و ویژه تجاری در منطقه خاورمیانه بزرگ، کمک نمایند. این مراکز با ایجاد همکاری بین کشورهای منطقه، به ویژه در زمینه هم­آهنگ و یکسان­سازی طراحی، تولید و بازاریابی تولیدات صنعتی، موجب شکل­گیری بازارهای بزرگ منطقه­ای خواهند شد. متعاقباً، کشورهای گروه 8 می­توانند با تقویت دسترسی این محصولات به بازارهای خود به رشد و توسعه این بازارهای منطقه­ای کمک نمایند.
4) تأسیس فوروم فرصت­های اقتصادی خاورمیانه بزرگ: طرح خاورمیانه بزرگ، کشورهای گروه 8 را فرا می­خواند تا به منظور تشویق و تقویت همکاری بین کشورهای منطقه، بر مبنای الگوی فوروم همکاری­های اقتصادی آسیا و پاسیفیک، اقدام به تأسیس فوروم « فرصت­های اقتصادی خاورمیانه بزرگ» نمایند. در این فوروم، رهبران دولت­های منطقه و کشورهای گروه 8 همراه با نمایندگان بخش­های خصوصی و سازمان­های غیردولتی­شان، به بررسی فرصت­های اقتصادی منطقه و حل مشکلات و برنامه اصلاحات اقتصادی منطقه، به ویژه اصلاح نظام­های تجاری، مالی و سیستم­های نظارتی به تبادل­نظر و همکاری خواهند پرداخت.
پس از برگزاری اولین اجلاس وزرای خارجه و اقتصاد 34 کشور شرکت­کننده در کنفرانس رباط (11 دسامبر 2004) درباره خاورمیانه بزرگ سمینارها، کنفرانس­ها و میزگردهای مختلفی در کشورهای مراکش، مصر، تونس، اردن، یمن، ترکیه، ایتالی، اسپانیا و بلژیک برگزار و دیدگاه­های متفاوتی مطرح شد. در آخرین نشست از این نشست­های کارشناسی که در اواخر سال 2005 با مساعدت ایتالیا و در رباط برگزار شد اکثر سخنرانان و کارشناسان به استانداردهای متفاوت دموکراسی در جوامع مختلف، اشاره کرده و این طرح را بر روی خاورمیانه، ناکارآمد خواندند.

نتیجه گیری

طرح خاورمیانه جدید که مدل تعدیل شده طرح خاورمیانه بزرگ است، نقطه مقابل خاورمیانه اسلامی، محسوب می­شود. محوریت خاورمیانه جدید، حول رژیم اشغال­گر قدس، به عنوان مهم­ترین شریک استراتژیکی امریکا خواهد بود و تضمین امنیت این رژیم و نابودی تمامی سلاح­هایی که می­تواند اراضی اشغالی را مورد هدف قرار دهند، به عنوان اولین هدف، انتخاب شده است. به خصوص این که، تمامی کشورهای منطقه نیز می­بایست، این رژیم جعلی را به رسمیت شناخته و به اجرایی شدن " نقشه راه" که تضمین­کننده منافع اسرائیل است، مجدداً اهتمام شود.
در این طرح، امریکا مجبور گردیده است رویکرد دولت­سازی خود را متوقف سازد؛ زیرا از یک سو، تلاش امریکا در منطقه، برای گسترش دموکراسی کنترل شده غربی با به قدرت رسیدن اسلام­گرایان، بی­نتیجه مانده و از طرف دیگر، کشورهای مرتجع منطقه نیز این روند گسترش دموکراسی را در تضاد با منافع داخلی خود، احساس می­کنند.
علاوه بر این، امریکا نیز برای باز سازی قدرت نرم و نفوذ از دست رفته خود، تقویت دولت­های مرتجع و هم سو را مناسب ارزیابی کرده است؛ به خصوص، این که مثلث عربی (اردن، عربستان و مصر) تشکیل خاورمیانه اسلامی را بر ضد منافع منطقه­ای خود ارزیابی می­کنند. در خاورمیانه جدید، امریکا، تلاش خواهد کرد از این فرصت برای متلاشی کردن جبهه ضد صهیونیستی، استفاده نماید؛ به خصوص، این که در طرح خاورمیانه جدید، می­بایست جبهه ایران و کشورهای مرتبط با آن به شدت تعدیل گردد؛ به گونه­ای که خاورمیانه اسلامی با محوریت جمهوری اسلامی معنا نداشته باشد. در چنین حالتی، کنترل پیشرفت فن­آوری در منطقه و جلوگیری از پیدایش مواردی چون ایران هسته ای مشکل نخواهد بود.
در خاورمیانه جدید مورد نظر امریکا، می­بایست ضمن کنترل صدور نفت و کاهش قیمت آن، احتمال استفاده از آن به عنوان یک اهرم برای وارد آوردن فشار به امریکا و متحدان استراتژیک آن برای همیشه از بین رود؛ چرا که با افزایش یک دلار به قیمت هر بشکه، امریکا می­بایست سالانه، چهار میلیارد دلار بیشتر برای تأمین نفت مورد نیاز خود هزینه کند. در خاور میانه جدید، برای مهار و مقابله با رویکرد اسلام گرایی، ترویج اسلام سکولار از یک سو و گرایش به مذاهب انحرافی و دست­ساز از طرف دیگر، مورد توجه قرار می­گیرد. امریکا برای مقابله و مهار خاورمیانه اسلامی، از هیچ کوششی برای ناکام ماندن آن دریغ نکرده و از هر ابزاری برای ضربه زدن به آن استفاده می­کند تا مانع از شکل­گیری قطب مخالف خود در منطقه شود.