شورای امنیت:
بر اساس مادة 24 منشور، شورای امنیت یکی از ارکان اصلی سازمان ملل متحد محسوب میشود و «مسئولیت اساسی حفظ صلح و امنیت بینالمللی» را به عهده دارد. اعطای چنین مسئولیتی به شورای امنیت در طرح پیشنهادی «کنفرانس دمبارتن اوکس» پیشبینی شده بود. [9]
این شورا به موجب منشور ملل متحد، در تشخیص آنکه تهدید علیه صلح و عمل تجاوزکارانه بشمار میآید یا نه، صلاحیت دارد و در این مسائل توصیههایی میکند و یا برای باز گرداندن صلح و امنیت بینالمللی از راه دخالت مستقیم اقدام میکند، اقدامهای شورا ممکن است به صورت توصیه به اعضا برای گسستن رابطه اقتصادی و هرگونه ارتباط دیگر با تجاوزگر باشد یا به صورت تهیه نیروی هوایی، دریایی و زمینی برای تنبیه تجاوزگر. [10]
شورای امنیت مثل شورای جامعه ملل، انجمنی محدود است. مادة 23 منشور، اعضاء شورا را به دو دسته کلی اعضاء دائم و دیگری اعضاء غیر دائم تقسیم کرده است. منشور 1945 میلادی سازمان ملل متحد، از همان ابتدا پنج کشور را به عنوان اعضاء دائم شورا معرفی کرده است که علاوه بر استمرار عضویت این کشورها در شورا، اعضاء دائم، برای تصویب مسائل ماهوی از امتیازات خاصی برخوردارند. این کشورها عبارتند از جمهوری خلق چین، ایالات متحده آمریکا، فرانسه، انگلستان و اتحاد جماهیر شوروی سابق (روسیه فعلی). [11]
این امتیاز خاص در واقع همان حق وتوست. دلیل اعطای اینگونه امتیازات به پنج عضو دائم شورای امنیت را به قول «پروفسور جساپ» (Jessup) باید در حقیقتِ انکارناپذیر اختلاف قدرت میان کشورها با سایر اعضا جستجو کرد. و به نوعی قیمومیت این چند کشور را به کل جهان را نشان میدهد.[12]
مادة 23 منشور در متن اولیه خود (1945) برای شورای امنیت یازده عضو (یعنی 5 عضو دائم و 6 عضو غیردائم مقّرر) داشته بود. امّا به دلیل افزایش اعضای سازمان ملل متحد، قطعنامه (18) 1991، هفدهم دسامبر 1963 بیآنکه به ترکیب اعضاء دائم دست زند شمار اعضاء شورای امنیت را از یازده عضو به 15 عضو افزایش داده است.[13] بنابراین 6 عضو دائم به 10 عضو غیردائم افزایش یافت. البته اخیراً به دلیل پیدایش قدرتهای جدید جهانی زمزمه و بحث افزایش اعضای دائم شورای امنیت به گوش میرسد. کشورهایی که به عنوان اعضاء دایمی جدید مطرح میباشند عبارتند از آلمان، ژاپن، هند و برزیل. انتخاب اعضاء غیردائم با اکثریت آرای مجمع عمومی انجام میشود. [14]
رأیگیری در شورای امنیت در خصوص مسایل مربوط به «آیینکار» با اکثریت 9 رأی مثبت (بدون در نظر گرفتن نوع عضویت را میدهند که دایم است یا غیردائم) انجام میشود. این نوع رأیگیری را اکثریت عددی میگویند. امّا تصمیمات مربوط به «سایر مسایل به جز آیین کار» با اکثریت کیفی یعنی تعداد اعضاء به طوری که هیچ یک از اعضاء دائم شورای امنیت رأی منفی نداده باشند صورت میگیرد. [15]
مواد 24 تا 26 منشور وظایف و اختیارات شورای امنیت را بیان کرده است. طبق مواد مذکور وظیفه اصلی حفظ صلح و امنیت بینالمللی به عهدة شورای امنیت قرار داده شده است. در اجرای وظیفه اصلی خود، شورای امنیت از دو طریق عمل میکند:
الف) مداخله مسالمتآمیز:طبق فصل ششم شورای امنیت در صورت احتمال «تهدید علیه صلح» «نقض صلح» یا «اقدام تجاوزکارانه» روشهای مسالمتآمیز حل اختلافات را به طرفین توصیه میکند. این روشها عبارتند از مذاکره – میانجیگری – سازش – تحقیق و داوری – رسیدگی قضایی – توسل به مؤسسات یا ترتیبات منطقهای
ب) مداخله قهرآمیز و یا اتخاذ روشهای اجبار کننده(پس از شکست طریقه اول–طبق فصل هفتم منشور):شورای امنیت در صورتاحراز«تهدید علیه صلح»،«نقض صلح»یا«اقدام تجاوزکارانه»تصمیم به استفاده از روشهای قهری و تنبیهی میگیرد. [16]
چنانچه بیان شد اعضاء دائم دارای حقّ وتو هستند. حق وتو به رأی منفی هر یک از اعضاء دائم شورای امنیت به قطعنامههای این شورا اطلاق میشود. با تکیه بر تجربه جامعه ملل که نتوانسته بود نظام امنیت دسته جمعی را برقرار کند، تدوینکنندگان منشور سازمان ملل متحد در صدد برآمدند تا با اعطاء حق رأی ممتاز (حق وتو) به اعضاء دائم شورای امنیت، صلح جهانی، را تضمین کنند. این امتیاز در کنفرانس یالتا از طرف روزولت رئیس جمهور آمریکا پیشنهاد گردید. بنابراین شیوة تصمیمگیری در این شورا مبتنی بر، حقّ وتو، اعضاء دائم است. مخالفین حق وتو معتقدند که: 1- حق وتو مخالف اصل تساوی حاکمیت کلیه اعضاء که در بند 1 مادة 2 منشور پیشبینی شده است میباشد و نیز 2- با پذیرفتن حق وتو هرگونه اقدام از طریق شورای امنیت علیه اعضاء دائم غیرممکن میشود. [17]
ریاست شورا به ترتیب نوبت و بر حسب حروف الفبای انگلیسی نام کشورهای عضو شورای امنیت خواهد بود دورة ریاست هر یک ماه تقویمی خواهد بود.