کودتا:
کودتا؛ واژه فرانسوی که منظور از آن، ساقط کردن غیرقانونی حکومت بازور و قدرت نظامی به وسیله افرادی است که قسمتی از حکومت را در اختیار دارند. به بیان دیگر، کودتا شورش گروههایی از طبقه حاکم است بر ضد گروههای دیگر طبقه حاکم و یا کسب قدرت به صورت سریع و با اعمال قدرت توسط یک فرقه سیاسی. فرق کودتا با انقلاب این است که کودتا از بالا صورت می‌گیرد ولی انقلاب مستلزم شرکت توده‌های مردم برای تغییر دولت است. هدف انقلاب، دگرگونیهای اقتصادی و اجتماعی است، در حالی که هدف بلاواسطه کودتا، گرفتن قدرت حاکمیت می‌باشد. کودتای سفید نیز به کودتای بدون خونریزی اطلاق می‌شود.
معمولاً کودتاگران می‌کوشند رهبران سیاسی و نظامی رده بالا را دستگیر و یا به قتل برسانند ، کنترل ساختمانهای مهم دولتی و تأسیسات عمومی را به دست گیرند و دستگاههای ارتباطی را برای از بین بردن ترس مردم و جلب آنها برای پشتیبانی از رژیم جدید به خدمت خویش درآورند. رقابتهای قومی، دینی و نیز نارضایتی‌های سیاسی و اجتماعی و اقتصادی از حکومت از جمله عوامل بروز کودتایند. امکان کودتا در کشورهای جهان سوم به دلیل تمرکز قدرت در یک گروه نخبه، فقدان سنن دموکراتیک، بی‌اعتنایی عموم مردم و نبودن امکانات نهادی برای جانشینی زیاد است.
در جهان سوم گاهی نوعی خاص از کودتا توسط افسران انقلابی صورت می‌گیرد که هدف آن ایجاد دگرگونی در کشور است و معمولاً نام انقلاب به آن داده می‌شود. در مقابل این نوع کودتای انقلابی و دست چپی، کودتای دست راستی قرار دارد که توسط نظامیان برای براندازی حکومت ملی، قانونی و غیرنظامی و به منظور بازگردانیدن قدرت از دست رفته طبقه حاکم و یا قدرت مسلط خارجی صورت می‌گیرد، مثل کودتای ژنرال پینوشه علیه حکومت آلنده در کشور شیلی.
منابع: 1. فرهنگ علوم سیاسی، نوشته علی آقا بخشی با همکاری مینو افشاری راد، انتشارات مرکز اطلاعات و مدارک علمی ایران، 1376
رفرم:
رفرم یا رفرماسیون ، اصلاح دینی . در نیمه اول قرن 16 م . از مهمترین نهضتهای دینی که در تاریخ دنیا مشهور است روی داد. باعث این جنب و جوش در آلمان لوتر و در فرانسه کالون بود. بواسطه ظهور این هیجان وحدت مسیحیت در اروپای غربی از میان رفت و از آن نتیجه های بسیار حاصل گشت ومذهب های چند مانند طریقه لوتر و طریقه کالون و طریقه آنگلکین در مقابل آیین ِ کاتولیک ایجاد گردید. در مذهب کاتولیک نیز اصلاحاتی بعمل آمد و در انجمن بزرگ موسوم به شورای ترانت اصول عقاید و نظامات آیین کاتولیک معین و مشخص شد.
در میان علل و موجبات بسیار اصلاح دینی دو سبب از همه مهمتر است : یکی وضع خود دین در آغاز قرن 16 م . و دیگر انتشار کتاب مقدس بوسیله فن ّ چاپ . کار اوضاع دینی در ابتدای قرن 16 م . بجایی کشید که اصلاح اساس و بنیان آن لازم آمد. (فرهنگ فارسی معین بخش اعلام)
رفراندوم:
رفراندوم (m Referendu) که یکی از راه های دموکراسی مستقیم است از واژه لاتینی (Referendom) به معنی «آنچه باید مراجعه شود» و «مراجعه به» آمده است. رفراندوم که معادل فارسی «همه پرسی» را برای معادل سازی آن برگزیده اند، شیوه ای است که بدان وسیله با مراجعه مستقیم به مردم عقیده را می توان معلوم کرد. همچنین رفراندوم ارجاع یک مسئله خاص سیاسی به رای دهندگان کشور جهت تصمیم گیری مستقیم درباره آن است. رفراندوم یا رای گیری از همه اعضای یک گروه یا افراد بالغ یک جامعه سیاسی برای پذیرش یا عدم پذیرش سیاست یا طرحی معین است. معمولا در مورد مسایل مهم مملکتی نظیر تغییر قانون اساسی یا قوانین عادی انجام می شود. چنانکه در کشوری مثل استرالیا تغییر قانون اساسی فقط از طریق مراجعه به آرای عمومی امکان پذیر است.
همچنین رفراندوم به کسب تکلیف نماینده سیاسی از دولت متبوع خود نیز گفته می شود. رفراندوم برای نخستین بار در سده 16 در سوئیس برای معلوم کردن نظر مردم ایجاد کننده این کشور درباره مسائل مهم به کار برده شد. کاربرد آن در مورد مسایل مربوط به قانون اساسی نخست در آمریکا و سپس در سوئیس آغاز شد. اما استفاده از آن در مورد قوانین معمولی در هر دو کشور به طور نسبی پدیده تازه ای است و از آن تاریخ به بعد تقریبا تمام کشورها از این نوع نظرخواهی در موارد مختلف استفاده کرده اند. رفراندوم دو نوع است:
1- اجباری یا الزام آور
2- اختیاری یا انتخابی.
در رفراندوم اجباری، باید برای قبول یا رد همه قوانین لزوما به نظر مردم مراجعه شود. البته بسیاری معتقدند که شکل اجباری رفراندوم آشکارا دموکراتیک است زیرا مستلزم بیان عقیده عمومی در مورد هر قانونی است. در سوئیس و استرالیا برای همه اصلاحات مربوط به قانون اساسی به رفراندوم اجباری توسل جسته می شود. اما هرگاه قانون مصوب قوه مقننه بنا به درخواست عده معینی از شهروندان برای نظرخواهی نهایی به مردم تسلیم شود «رفراندوم اختیاری» خوانده می شود. اگر اکثریت به آن رای مثبت داد، قانون می شود. در غیر این صورت تصمیم قوه مقننه از اعتبار می افتد. به عنوان نمونه مطالعاتی در سوئیس سی هزار شهروند یا قوای مقننه هشت کانتون ( ایالت و استان) می توانند درخواست چنین رفراندومی بکنند، مگر اینکه مجلس فدرال سوئیس آن را اضطراری اعلام کند.
انقلاب:
1- تغییر ناگهانی که در هر نظم اجتماعی، نهادی و سیاسی مستقر، تحت تأثیر نیروهای معمولاً متشکل و برتر از نیروهای حافظ نظم موجود، و نه در جهت جابجایی افراد، بلکه با هدف ایجاد یک نظام جدید به وقوع می‌پیوندند.
2- در ادبیات سیاسی چپ به سرنگونی یک نظام اجتماعی کهنه و فرسوده نامطلوب، و جایگزین کردن آن با نظام اجتماعی نو و مترقی مطلوب اطلاق می‌شود.
برای تحقق انقلاب، شرایط عینی یا وضع انقلابی (وجود بحران عمومی در کشور به طوری که حکومت شوندگان به عدم امکان ادامه زندگی به شیوه کهنه پی برده و خواستار تغییر آن باشند و حکومت کنندگان نیز نتوانند به شیوه گذشته زندگی وحکومت کنند) و شرط ذهنی (وجود سازمان متشکل انقلابی که بتواند انقلاب را هدایت کند و به ثمر برساند) ضرورت دارد. مشخصات هر انقلاب اصیل عبارت است از افزایش سریع تعداد عناصر مستعد مبارزه سیاسی در میان مردم که پیش از این بی عمل مانده بودند. نیروهای سیاسی فعال، متشکل، ایثارگر و رهبران انقلابی شناخته شده . کارل مارکس، انقلاب را عامل ناگزیر پیشرفت و لوکوموتیو تاریخ (محرک و شتاب‌دهنده مهم تاریخ) می‌داند و اعمال قهر را در تاریخ، مامایی می‌نامد که هر انقلاب مسالمت‌آمیز، یعنی بدون خونریزی و توسل به اسلحه. طبقه حاکم در مبارزه با جنبش انقلابی، تمام قدرت و ماشین دولتی را به کار می‌برد.
انقلابیون تنها پس از کسب قدرت دولتی است که می‌توانند نظم قدیم را درهم شکنند و نظم نوین را جایگزین آن سازند. به طور کلی، انگیزه های انقلابها از جمله ناشی از اصول ایدئولوژیک، فرهنگی، دینی و یا نتیجه تضادهای طبقاتی و به دلایلی مثل وفا نکردن دولت به وعده‌ها، دست به دست هم دادن فقر دراز مدت مردم و شکستهای کوتاه مدت و اختناق، وجود تنگناهایی برای قابلیت تحرک و جابجایی اجتماعی است. همه انقلابها الزاما در ایجاد تغییرات مطلوب انقلاب کنندگان موفق نیستند و ممکن است فقط یک نظام، جایگزین نظام دیگر شود. شیوه‌های کسب قدرت دولتی نیز نمی‌تواند برای کشورهای مختلف، برای دوره‌های مختلف تاریخی و در شرایط مختلف بین‌المللی یکسان باشد.
منابع:
1. فرهنگ علوم سیاسی، نوشته علی آقا بخشی با همکاری مینو افشاری راد، انتشارات مرکز اطلاعات و مدارک علمی ایران، 1376
